ارز فیات یا فیات کارنسی (Fiat Currency) که به آن پول بی پشتوانه یا حکمی نیز گفته می‌شود، پولی است که ارزش ذاتی ندارد و نشأت گرفته از اقدامات دولتی چاپ و تکثیر است. کلمه فیات (Fiat) در زبان لاتین به معنای «بگذارید انجام شود» است. از پول بدون پشتوانه به عنوان جایگزین پول پرداختی برای کالاها استفاده می‌شود. دلار آمریکا، پوند انگلستان و ریال ایران، همگی نوعی ارز فیات محسوب می‌شوند.

پول فیات چیست؟

در باور عامه مردم تمام ارزها و پول‌های جهان، دارای پشتوانه طلا، نقره و یا هرگونه کالای فیزیکی واقعی هستند. در گذشته این باور مردم درست بود اما امروز دیگر این چنین نیست. به زبان ساده، ارزهای فیات، کالایی هستند که ارزش خود را از کالاهای فیزیکی نمی‌گیرند، بلکه ارزش خود را از دولت صادر کننده آن می‌‌گیرند. در گذشته، ارزش پول به طلا و نقره ذخیره شده در خزانه‌های یک کشور وابسته بود؛ اما در مورد پول فیات، ارزش آن‌ها به ارتباط میان عرضه و تقاضا و ثبات اقتصادی کشور صادرکننده آن وابسته است.

در دنیا همچنان پول‌هایی وجود دارند که ارزش آن‌ها به پشتوانه کالایی آن‌هاست که به این پول، پول کالایی یا Commodity Money می‌گویند و در نقطه مقابل پول فیات قرار دارند. پوند، یورو، پوند و بسیاری دیگر از ارزهای مطرح در جهان، ارز فیات یا پول بدون پشتوانه به شمار می‌روند.

مفهوم پول در تاریخ بشر در گونه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. کاربرد و هدف اصلی ایجاد پول، تسهیل در انجام مبادلات میان انسان‌ها است. در مصر باستان مردم برای انجام مبادلات خود از فلز استفاده می‌کردند. همانطور که در متون اقتصادی نوشته شده، در منطقه جغرافیایی ترکیه کنونی، قوم Lydians برای اولین بار از سکه‌های طلا و نقره برای مبادلات خود استفاده می‌کرده‌اند.

تاریخچه پیدایش پول کاغذی

سیستم ارزی فیات قرن‌ها پیش در چین ابداع شد. ایالت سوچوان آغازکننده‌ استفاده از پول کاغذی در قرن یازدهم بود. در ابتدا، از این پول‌ها برای مبادله‌ی ابریشم، طلا و نقره استفاده می‌شد، اما پس از به قدرت رسیدن کوبلای خان (از نوادگان چنگیزخان) در قرن سیزدهم، سیستم جامع ارز فیات رسمی شد. بر اساس ادعای مورخان، پیدایش این پول با هزینه‌های زیاد و تورم بیش از اندازه‌ای که ایجاد کرد، نقش مهمی در «سقوط امپراتوری مغول» داشته است.

ارز فیات در طول قرن هفدهم با پذیرش توسط کشورهایی از جمله اسپانیا، سوئد و هلند وارد قاره اروپا شد. این سیستم در سوئد شکست خورد تا دولت استفاده از فلز نقره را جایگزین کند. اما طی دو قرن بعد، فرانسه‌نو (کانادا)، مستعمرات سیزده‌گانه ایالات متحده، و در نهایت حکومت فدرال ایالات متحده نیز به استفاده از پول بی ‌پشتوانه روی آوردند.

در حدود قرن بیستم، ایالات متحده به صورت محدود، مجددا به استفاده از ارز مبتنی بر کالاها روی آورد. دولت آمریکا در سال 1933 میلادی، سرانجام به استفاده از پول کاغذی برای مبادله طلا پایان داد. تا سال 1972 و در دوره ریاست جمهوری ریچارد نیکسون، ایالات متحده به طور کامل استفاده از استاندارد طلا به عنوان ارز را کنار گذاشت و تصمیم به استفاده از سیستم پولی فیات گرفت. این کار با استقبال جهانی همراه بود و باعث شد استفاده از پول بدون پشتوانه در سراسر کشورها رواج پیدا کند.

تغییر پول در قرن بیستم

پس از جنگ جهانی اول، دولت‌ها و کشورها متعهد شدند که در صورت تقاضای افراد، پول کاغذی کشور خود را با کالاهای موجود در کشورشان (عموما طلا) بازخرید کنند. به عبارتی در آن سال‌ها دولت‌ها متعهد بودند که اگر فردی پول کاغذی را به دولتی ارائه دهد، آن دولت باید معادل طلای آن را پرداخت کند. با این‌حال، هزینه‌های جنگ و مشکلات اقتصادی بعد از آن به قدری بالا بود که کشورها مجبور به دریافت وام از سایر کشورها شدند و هزینه توسعه مجدد کشور، به شدت بالا رفت.

این افزایش هزینه‌ها مانع از عملیاتی کردن صددرصد تعهد دولت‌ها شد. کم کم دولت‌ها تعهدات خود را زیر پا گذاشتند و حاضر به دریافت پول و پرداخت معادل کالایی آن نشدند؛ در واقع امکان چنین کاری برای آنها وجود نداشت. کم کم پول چاپ شده توسط دولت‌ها بدون ایجاد پشتوانه کالایی آن رواج یافت. نتیجه چنین تصمیمی، افزایش تورم و کاهش ارزش پول کشورها بود.

پول بدون پشتوانه چطور کار می‌کند؟

دلیل ارزشمند بودن پول فیات فقط به خاطر تلاش دولت صادرکننده آن به منظور حفظ این ارزش یا توافق دو طرف مبادله‌کننده بر سر آن است. چندین دهه قبل، دولت‌ها از یک کالای فیزیکی باارزش نظیر طلا و نقره سکه ضرب می‌کردند. روش جایگزین ضرب سکه، صدور اسکناس‌های کاغذی بود که می‌توانست برای مقدار مشخصی از کالای فیزیکی بازخرید شود. وضعیت پول فیات متفاوت است؛ پول بدون پشتوانه یک حامی فیزیکی باارزش ندارد. ارز فیات غیر قابل تبدیل و غیر قابل بازخرید است.

از آن جایی که این پول به ذخایر فیزیکی از جمله ذخیره ملی طلا یا نقره یک کشور متصل نیست، ممکن است در پی بروز تورم از ارزشش کاسته شده یا حتی به خاطر درگیر شدن یک جامعه با ابرتورم، به طور کامل بی‌ارزش شود. در صورتی که ایمان مردم به پول ملی کشورشان از بین برود، دیگر هیچ ارزشی نخواهد داشت.

از این نظر ارز فیات و بی پشتوانه با پول حمایت‌ شده توسط طلا (یا هر ماده دیگر) متفاوت است؛ پول نوع دوم دارای ارزش ذاتی است، چرا که دنیا برای ساخت جواهرات و دکوراسیون، ساخت لوازم الکترونیکی و قطعات کامپیوتر، همچنین ایجاد فضاپیماها و بسیاری دیگر از کاربردها، به طلا نیاز دارد.

مقایسه استاندارد طلا و ارز فیات

سیستم استاندارد طلا، اجازه‌ی تبدیل پول کاغذی به طلا را می‌داد. در واقع، تمام پول‌های کاغذی توسط مقدار محدودی طلا که نزد دولت نگهداری می‌شد، حمایت می‌شدند. دولت‌ها و بانک‌ها بر پایه‌ی یک سیستم ارزی مبتنی بر کالاها فقط در صورت داشتن ذخایر کافی از طلا، می‌توانستند ارزهای جدید را وارد چرخه‌ی اقتصاد کنند. این سیستم جلوی توانایی دولت‌ها برای ایجاد پول و افزایش ارزش پول آن‌ها بر اساس عوامل اقتصادی را محدود می‌کرد.

اما در آن سمت، پول کاغذی تحت نظر ارز فیات نمی‌تواند به هیچ چیزی تبدیل شود. مسئولان با پول فیات می‌توانند به صورت مستقیم روی ارزش پول خود تأثیرگذار باشند و آن را به شرایط اقتصادی ربط دهند. دولت‌ها و بانک‌های مرکزی، کنترل بیشتری روی سیستم ارزی دارند. آن‌ها می‌توانند با استفاده از ابزارهای مختلفی مانند ایجاد بانکداری ذخیره کسری (Fractional Reserve Banking) و اعمال آزادسازی کمی (Quantitative Easing) به رویدادها و بحران‌های مالی واکنش نشان دهند.

حامیان استاندارد طلا اعتقاد دارند که سیستم ارزی مبتنی بر کالاها پایدارتر است، زیرا توسط چیزی حمایت می‌شود که فیزیکی و باارزش است. در سمت دیگر، حامیان پول بی پشتوانه ادعا می‌کنند که قیمت طلا بی‌ثبات است. در این فضا، ارزش یا بهای ارز مبتنی بر کالا می‌تواند دچار نوسان شود. اما با بهره‌گیری از سیستم ارز فیات دولت‌ها در مواجهه با شرایط اضطراری اقتصادی می‌توانند با انعطاف‌پذیری بیشتری وارد عمل شوند.

مقایسه ارز فیات با ارز دیجیتال

پول فیات و رمز ارزها، در این مورد که توسط یک کالای فیزیکی حمایت نمی‌شوند، با یکدیگر مشترک هستند. البته این اشتراک در همینجا به پایان می‌رسد. ارز فیات توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی کنترل می‌شود، اما بیشتر رمز ارزها به خاطر استفاده از بلاک چین غیر متمرکز هستند.

یکی دیگر از تفاوت‌های قابل توجه آن‌ها، نحوه تولید ارز است. بیت کوین مانند اکثر ارزهای دیجیتال، عرضه کنترل شده و محدودی دارد. در آن سو، بانک‌ها با قضاوت بر نیازهای اقتصادی یک کشور، می‌توانند هر چقدر که می‌خواهند پول فیات چاپ کنند.

کریپتوکارنسی به عنوان یک نوع دیجیتالی از ارزها، هیچ همتای فیزیکی نداشته و بدون مرز است و همین باعث می‌شود برای انجام تراکنش‌های مالی بین‌المللی جذابیت بیشتری داشته باشد. همچنین، این معاملات غیرقابل بازگشت هستند و این برخلاف سیستم ارزی فیات، پیگیری را سخت‌تر می‌کند. از طرف دیگر، بازار ارزهای مجازی کوچکتر بوده و همین باعث بی‌ثبات‌تر بودن آن‌ها نسبت به بازارهای سنتی شده است. این می‌تواند یکی از دلایلی باشد که منجر به پذیرفته نشدن گسترده‌ی ارزهای دیجیتال شده است. با این حال، به دنبال بلوغ اقتصاد رمزنگاری‌ شده، نوسانات پول‌های مجازی نیز کاهش پیدا می‌کند.

مزایا و معایب پول‌ فیات

متخصصین حوزه مالی و اقتصاددانان در حمایت از ارزهای فیات هم عقیده نیستند. مدافعان و مخالفان آن مزایا و معایب زیر را برای ارزهای فیات مطرح می‌کنند:

کمیابی (Scarcity): پول‌ فیات از کمیابی کالا یا دارایی فیزیکی مانند طلا تاثیر نمی‌پذیرد.

هزینه: خلق پول فیات از نظر اقتصادی نسبت به پول کالایی به‌صرفه‌تر است.

واکنش‌پذیر: پول فیات این قدرت را در اختیار دولت و بانک مرکزی قرار می‌دهد که نسبت به بحران‌های اقتصادی انعطاف کافی را داشته باشند.

مبادلات بین‌المللی: ارزهای فیات توسط تعداد زیادی از کشورها در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند. این باعث ارائه فرم قابل قبولی از پول برای مبادلات تجاری شده است.

راحتی: برخلاف طلا، پول فیات به ذخایر فیزیکی که نیازمند نگهداری، محافظت، نظارت و دیگر امور هزینه‌زا باشد، نیست.

نبود ارزش ذاتی: ارزهای فیات فاقد ارزش ذاتی هستند. این به دولت‌ها امکان «خلق پول از هیچ چیز» را می‌دهد که می‌تواند به ابرتورم و در نهایت سقوط سیستم اقتصادی یک کشور منجر شود.

سابقه تاریک: از نظر نمونه‌های تاریخی، پیاده‌سازی سیستم‌ ارزی فیات معمولاً به سقوط نظام‌های مالی ختم شده است که بیانگر خطرناک بودن استفاده از این سیستم پولی است.

نمونه‌ای از سقوط یک پول فیات

ابتدای قرن بیست و یکم، بانک مرکزی کشور زیمباوه به خاطر مواجه شدن با مشکلات اقتصادی فراوان، حجم چاپ و انتشار ارز فیات خود را شدیدا افزایش داد. در پی این تصمیم اشتباه، ابر تورم دامن زیمباوه را گرفت و سبب شد نرخ تورم در این کشور بین 230 الی 500 میلیارد درصد قرار بگیرد! باورکردنی نیست!

قیمت‌ها به سرعت افزایش یافته و شرایط به قدری بغرنج شد که مردم برای خرید خوراک ساده مجبور به حمل کیسه‌هایی پر از پول شده بودند. در اوج بحران اقتصادی این کشور، 100 تریلیون دلار زیمباوه‌، معادل 40 سنت آمریکا بود!

نگاهی به آینده پول فیات و رمزارزها

آینده‌ی هر دو شکل این نوع ارزها به هیچ عنوان مشخص نیست. در حالی که ارزهای دیجیتال راه طولانی برای طی کردن دارند و در این مسیر با چالش‌های مختلفی مواجه خواهند شد، گذشته‌ی ارز فیات می‌تواند آسیب‌پذیری این نوع پول را نشان دهد. این مهم‌ترین دلیلی است که باعث شده بسیاری از مردم احتمال حرکت به سمت سیستم رمز ارزها برای تراکنش‌های مالی آینده‌ی خود را بررسی کنند.

یکی از اصلی‌ترین ایده‌های شکل‌گیری بیت کوین و ارزهای دیجیتال، بررسی شکل جدیدی از پول است که روی شبکه همتا به همتا (P2P) توزیع شده باشد. این احتمال هم وجود دارد که بیت کوین به عنوان جایگزینی برای کل سیستم واحد پولی فیات به وجود نیامده باشد و هدف آن، صرفا ارائه یک شبکه اقتصادی جایگزین باشد. با این حال، خرید و فروش بیت کوین می‌تواند پتانسیل ساخت یک سیستم مالی بهتر برای جامعه‌ای بهتر را افراهم کند.

منبع : وال هالا کریپتو