در دنیای ارزهای دیجیتال احتمالا تا به حال به اصطلاح غیر متمرکز (Decentralize) یا این جمله برخورده اید که ارزهای دیجیتال به صورت غیر متمرکز می‌باشند اما آیا می دانید غیر متمرکز دقیقا به چه معناست؟
قبل از اینکه به بیان این مفهوم بپردازیم اجازه بدهید تا از دنیای ارزهای دیجیتال و رمز ارزها فاصله بگیریم تا با بیان مثال هایی ملموس بتوانیم این مفهوم را توضیح دهیم. فرض کنید که می‌خواهید آهنگ یکی از خوانندگان محبوب خودتان را از سایتی دانلود کنید. به سایت مورد نظر می‌روید و آهنگ خود را دانلود می‌کنید اما این آهنگ کجا ذخیره شده است؟ در سرورِ سایتی که به آن مراجعه کردید. یعنی شما در اینجا یک سرویس گیرنده (Client) هستید و سایت مورد نظر یک سرویس دهنده (Server) می‌باشد. در واقع هرگاه شما فایلی برای دانلود بخواهید نقش شما سرویس گیرنده و نقش محلی که آن فایل را در اختیار شما قرار می‌دهد سرویس دهنده است که به آن رابطه‌ی کلاینت سروری (Client-Server) می‌گویند.
اما این رابطه‌ی یک طرفه مشکلاتی دارد، فرض کنید در زمان انتخاب واحد می‌خواهید دروس خود را انتخاب کنید. همزمان با شما بسیاری از دانشجوها مانند شما قصد انتخاب واحد دارند، در نظر بگیرید در یک زمان تعداد زیادی دانشجو به سایت دانشگاه هجوم می‌آورند و از آن سرور انتخاب واحد می‌کنند، معمولا در چنین مواقعی سرعت سایت به شدت کاهش پیدا می‌کند و یا حتی ممکن است از دسترس خارج شود، علت این امر محدودیت هایی است که سرور سایت سرویس دهنده دارد که در مثال ما سایت دانشگاه می‌باشد. سروری که سایت دانشگاه دارد شاید توانایی سرویس دادن به تعداد زیادی دانشجو آن هم در یک زمان را نداشته باشد (به علت محدودیت هایی در پهنای باند و …). یعنی می‌توان گفت سرویس دهنده یک مرکزی است که یک سروری دارد و بر روی سرور و اطلاعات آن کنترل دارد و به صورت متمرکز فعالیت می‌کند.
غیر متمرکز بودن جایگزینی با کاربردهایی بیشتر
اما این مشکلی نبود که برای آن راه حلی وجود نداشته باشد، با پیشرفت تکنولوژی ایده جدیدی مطرح شد که بیان کرد از آنجایی که امروزه همگی دسترسی به اینترنت دارند، چرا مردم به صورت مستقیم با هم در ارتباط نباشند؟ از یکدیگر سرویس نگیرند و به هم سرویس ندهند؟ حتما لازم نیست از فضای یک سرور متمرکز استفاده کرد، بلکه همگی می‌توانند با در اختیار گذاشتن منابع خود (برای مثال هارد یا CPU) به صورت مستقیم هم سرویس دهنده و هم سرویس گیرنده باشند. مثلا فرض کنید شما آهنگی که می‌خواهید را از هارد یک نفر دانلود می‌کنید و آن هم از هارد شما فایل مورد نظرش را دانلود می‌کند. یعنی همه همزمان هم سرویس دهنده اند هم سرویس گیرنده.
غیرمتمرکز بودن در فضای بلاک چین
تصور تمرکززدایی، خارج از فضای بلاکچین تا حد زیادی دشوار است. درواقع تدارک دیدن یک سازوکار بدون در نظر گرفتن یک فرد قابل اعتماد در رأس امور کار دشواری است؛ اما تکنولوژی بلاک چین موفق شده تا نیاز به عنصر اعتماد را برای پیش برد امور خود حذف کند و بدون مرکزیت به کار خود ادامه بدهد.
خدمات غیرمتمرکز می‌تواند برای مصرف‌کنندگان خرد، دارای مزیت‌های فراوانی باشد. برای مثال پرداخت‌هایی که کارمزد آن‌ها بسیار کم و نزدیک به صفر است؛ با خدمات غیرمتمرکز امکان‌پذیر می‌شود. به خاطر وجود مسائل قانونی و بوروکراتیک، این خدمات برای کسب‌وکارها نیز می‌تواند سودمند باشند. به‌ویژه آن دسته از مشاغل که با شرکت‌های ارائه‌دهنده راه‌حل‌های پرداختی یا ارائه‌دهنده خدمات سروکار دارند، می‌توانند از این ویژگی به بهترین شکل بهره ببرند.
زمانی که از غیرمتمرکزی ارزهای دیجیتال صحبت می‌کنیم؛ نباید در نظر گرفتن پارامترهایی را از یاد ببریم. پارامترهایی مانند، سازوکار الگوریتم اجماع، الگوریتم استخراج (اگر ارز موردنظر قابل‌استخراج است) و همچنین میزان توزیع فعلی و میزان توزیع در آینده در غیرمتمرکز بودن یک ارز دیجیتال نقش زیادی ایفا می‌کنند.
بد نیست بدانید که همه ارزهای دیجیتال به‌صورت غیرمتمرکز طراحی نشده‌اند و برخی از آلت کوین‌ها در سازوکاری بسته و متمرکز ایجادشده‌اند. این یعنی که ایجادکنندگان این آلت کوین‌ها به‌صورت بالقوه توانایی کنترل و اثرگذاری بر روی این دارایی را دارند. با این وجود نفس این عمل لزوماً چیز بدی نیست و حتی در برخی موارد مانند نیاز به خدمات مالی بسیار پیچیده این مسئله به نفع کاربر عمل خواهد کرد.
بیت تورنت BitTorrent اولین محصول غیرمتمرکز
اولین محصول معروف غیر متمرکز را می‌توان BitTorrent دانست، پروتکلی که در آن همه‌ی افراد هم سرویس گیرنده اند و هم سرویس دهنده. این پلتفرم قابلیت دانلود و آپلود فایل را برای شما ایجاد می‌کند، طبق این پروتکل مثلا اگر فردی فیلمی را می‌خواهد دانلود کند می‌تواند به یک فرد در هر نقطه ای از جهان که این فیلم را دارد متصل شود و آن را دانلود کند. همزمان که دانلود در حال انجام است آن فایل می‌تواند آپلود شود و افراد دیگر نیز می‌توانند آن فایل را از شما بگیرند و دانلود کنند، یعنی شما در اینجا علاوه بر اینکه فیلم را دانلود می‌کنید و سرویسی دریافت می‌کنید، آن فایل را آپلود می‌کنید و به بقیه سرویس می‌دهید.
جالب اینجاست که بر خلاف سیستم کلاینت سروری، در اینجا با افزایش تعداد افراد، شبکه ضعیف نمی‌شود و یا اصطلاحا سرور از دسترس خارج نمی‌شود، چون اولا سرور متمرکزی وجود ندارد و فایل ها در کامپیوترهای مردم در سراسر دنیا قرار دارد (یعنی غیر متمرکز است) و اعضای آن هستند که روی این شبکه نظارت و کنترل دارند. ثانیا با افزایش افراد این شبکه قوی تر می‌شود، زیرا تعداد سرویس گیرنده ها که خودشان سرویس دهنده هم هستند افزایش می‌یابد. عملا حیات این سیستم به اعضای آن وابسته است که به صورت همتا به همتا (Peer To Peer) با یکدیگر در ارتباطند.
غیر متمرکز بودن ویژگی بارز رمزارزها
غیرمتمرکز به زبان ساده به این معناست که اطلاعات در دست نهاد خاصی وجود ندارد و متمرکز نیست بلکه اطلاعات در سراسر شبکه پراکنده است و مجموعه ای از اعضای شبکه فعالیت در شبکه را به عهده دارند. حالا بهتر است به موضوع غیرمتمرکز بودن ارزهای دیجیتال بپردازیم.
در حال حاضر بانک ها نهادهای متمرکزی هستند که فعالیت های مالی افراد را انجام می‌دهد و به ازای انجام خدمات کارمزد دریافت می‌کنند. فرض کنید علی می‌خواهد یک میلیون تومان به سارا انتقال دهد. بانک ابتدا حساب علی و معتبر بودن حساب علی را بررسی می‌کند در صورتی که علی موجودی لازم را داشته باشد، یک میلیون تومان از حساب علی کسر کرده و به حساب سارا اضافه می‌کند و شرح معاملات در محلی به نام دفتر کل ذخیره می‌شود و در نهایت کارمزد خود از انجام این کارها را دریافت می کند.
پس از اینکه قابلیت های تکنولوژی Peer To Peer یا همتا به همتا مشخص شد، ساتوشی ناکاموتو خالق بیت کوین به این فکر افتاد که چرا در مورد مسائل مالی از این تکنولوژی استفاده نشود و مردم به طور مستقیم مبادلات مالی خود را با هم انجام ندهند. این شد که ایده‌ی ارزهای دیجیتال به صورت غیر متمرکز با ورود بیت کوین به دنیا معرفی شد، به طوری که در این نرم افزار همه به صورت مستقیم با هم در ارتباطند و تبادلات مالی خود را انجام می‌دهند و فرآیند انجام این فعالیت ها توسط هیچ نهاد مرکزی کنترل نمی‌شود و همه‌ی کارها را مردم انجام می‌دهند. بیت کوین در واقع نیاز به نهادهای واسطه همانند بانک را حذف می کند و برای انتقال پول خود تنها کافی است از کیف پول خود به آدرس کیف پول فرد دریافت کننده ارسال کنید. در این سیستم تراکنش ها توسط افرادی در شبکه انجام می‌شود که اصطلاحا سرویس دهنده های شبکه هستند و این اطلاعات در بلاک چین که یک دفتر کل توزیع شده است ذخیره می‌شود.
سازوکارهای متمرکز در اختیار یک مرجع مرکزی مانند صاحبان صرافی هستند و امکان جلوگیری از فعالیت آن‌ها از سوی دولت‌ها وجود دارد. اما از سویی دیگر، سازوکارهای رمزنگاری غیرمتمرکز، بدون دخالت شخص میانی برای مدیریت، قادر به کار و فعالیت هستند.
زمانی که تصمیم به تغییر از ارز فیات (یا ارزهای متمرکز) به دنیای ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز می‌گیرید؛ نباید این را فراموش کنید که “قدرت زیاد، مسئولیت زیادی به همراه خواهد داشت.”
زمانی که تصمیم می‌گیرید در جهان غیرمتمرکز ارزهای دیجیتال قدم بردارید؛ باید بدانید که اشتباهات شما مانند انتخاب آدرس تراکنشی اشتباه یا خطای امنیتی، تماماً به پای خود شما نوشته می‌شود. دیگر سازوکاری برای توقف تراکنش و بازگشت دارایی وجود ندارد. همین موضوع در مورد نگهداری دارایی‌ها در کیف پول غیرمتمرکز و یک صرافی متمرکز هم صادق است.
اما جدا از مسائل اشاره شده، سیستم‌های غیرمتمرکز دارای مزایای بسیاری هستند. به‌عنوان‌مثال، ازآنجاکه سیستم بلاک چین طوری طراحی‌شده که خود، مدیریت خود را بر عهده دارد؛ می‌توان بدون نگرانی از اعتماد یا عدم اعتماد به طرف مقابل، یک معامله را صورت داد. بلاک چین فاکتور اعتماد را در اختیار می‌گیرد و این اطمینان به وجود خواهد آمد که همه چیز یکپارچه و درست پیش خواهد رفت.
تمرکززدایی فرآیندی است که به توزیع و پراکندگی قدرت از یک مرجع مرکزی می‌پردازد. به‌عنوان‌مثال، بیشتر سیستم‌های مالی متمرکزند؛ بنابراین یک مقام ارشد واحد در سلسله مراتب آن‌ها وجود دارد. مانند بانک مرکزی که مسئول مدیریت آن‌ها است.
این روش معایب بسیاری دارد زیرا بدون شک، هرگونه سوء عملکرد در بالای سلسله، خواسته یا ناخواسته، بر روی کل سیستم تأثیر منفی می‌گذارد. بسیاری از ارزهای دیجیتال به عنوان جایگزین‌های غیرمتمرکز برای پول دولتی طراحی شده‌اند. وجود این ارزها باعث انعطاف‌پذیری، کارآیی و دموکراتیک تر بودن آن‌ها می‌شود. تمام این‌ها به کمک فناوری بلاک چین ممکن است. زیرا هر کاربر می‌تواند یکی از پردازنده‌های پرداخت شبکه باشد.
دفتر کل توزیع شده (DLT)
غیر متمرکز با توزیع شده تفاوت دارد و به یک معنا نیست، در این سیستم غیر متمرکز، به دلیل متن باز (open source) بودن ارزهای دیجیتال همه چیز شفاف است و مردم به راحتی می‌توانند اتفاقات داخل شبکه را رصد کنند و همچنین تراکنش های خود را پیگیری کنند. مفهوم غیر متمرکز با حضور بیت کوین گسترش بیشتری یافت و با اینکه این مفهوم به طور کامل در این حوزه جای نیافتاده است اما جوامع مدرن با گذر زمان، بیشتر به سمت امور غیرمتمرکز تمایل پیدا کرده اند.
